ÇEKTE ÖDEME

ÖDEME İÇİN İBRAZ

Bono ve poliçe gibi çek de bir ibraz senedidir. Bu özelliği nedeniyle de ibraz zorunluluğu bulunmaktadır. Bu zorunluluk kişiye yükletilmiş külfettir.

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 709- (1) Muhatap, poliçeyi öderken hamil tarafından bir ibra şerhi yazılarak poliçenin kendisine verilmesini isteyebilir. (2) Hamil kısmi ödemeyi reddedemez. (3) Kısmi ödeme hâlinde muhatap bu ödemenin poliçe üzerine yazılmasını ve kendisine bir makbuz verilmesini isteyebilir. MADDE 818- (1) Poliçeye ait aşağıdaki hükümler çek hakkında da uygulanır: h) Makbuz istemek hakkına ve kısmen ödemeye dair 709 uncu madde.

İBRAZ MAHALLİ:

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 780- (1) Çek; d) Ödeme yerini, içerir. MADDE 781- (1) 780 inci maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet, ikinci ve üçüncü fıkralarda yazılı hâller dışında çek sayılmaz. (2) Çekte açıklık yoksa, muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa, çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir. (3) Düzenlenme yeri gösterilmemiş olan çek, düzenleyenin adı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. MADDE 798- (1) Çekin bir takas odasına ibrazı ödeme için ibraz yerine geçer.

Çek Kanunu

MADDE 3 – (1) Karşılığı bulunan çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhang bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir.

Madde 7 – (5) Karşılığı tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hesapta mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

“Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılmaktadır. Çekin, keşidecinin hesabının bulunduğu şubeye ibrazı durumunda, bedelinin hamilin muhatap bankanın şube nezdinde hesabı varsa bu hesaba hamil lehine “şartsız olarak alacak kaydı” ile ödeme hali ya da nakten tahsil ile ödeme hali oluşmaktadır. Tahsil aşaması veya alacak kaydı konulmadan önce çekin sahte olup olmadığına, karşılığının bulunup bulunmadığına vs. bakılmaktadır.

Çekin muhatap bankaya değil de başka bir bankaya ibrazı durumunda ortaya çıkan durum, “senedin iskonto işlemine tabi kılınması talebi” veya “tahsil için vekalet” durumunu oluşturmaktadır. Fakat belirtilmelidir ki olası bir tereddüt halinde banka katiyen senedi satın almamaktadır.

Önemli olan bir diğer nokta çekin ödenmek üzere başka bir bankaya tevdi edildiği halde kanuni bir ibraz doğmamaktadır. Böyle bir durumda çek bedeli tahsil edilmek üzere verilmiş olabilmekle birlikte ibrazın sonuçları doğmayacaktır.

Çek bankaya iskonto edilmek üzere verildiğinde ise banka tarafından satın alınma durumu doğmuş olacaktır.

Çek Kanunu

MADDE 8 – (1) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında yürütmeye yetkilidir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, bu yetkiyi uygun göreceği başka bir kuruluş aracılığıyla da kullanabilir.

(2) Hesaben ödeme sisteminin kuruluş ve işleyişi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca çıkarılacak ve Resmî Gazete’de yayımlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.

(3) Yönetmelikte belirtilen esaslar çerçevesinde çeklerin fizikî olarak ibraz edilmeksizin sadece çek bilgileri üzerinden bankalararası takas odaları aracılığı ile elektronik ortamda muhatap bankaya gönderilerek işlem görmesi, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 710 uncu maddesine göre takas odasına ibraz hükmündedir.

(4) Takas odaları aracılığıyla ibraz edilmiş çekler için, 3 üncü maddenin üçüncü fıkrasında belirlenen sorumluluk miktarı dâhil, kısmî ödeme yapılmaz. Bu durum, muhatap bankanın sorumluluk tutarını ödeme yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Ancak, takas odaları aracılığıyla ibraz edilen çekin, hesapta yeterli karşılığının olmadığının belirlenmesi hâlinde muhatap banka tarafından, hesapta bulunan kısmî karşılık tutarı, çeki ibraz eden hamil lehine onbeş gün süreyle bloke edilir.

Madde 3- (6) Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil kısmî ödeme hâlinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi, icra mahkemesine şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir. Mahkeme veya icra dairesinin istemi hâlinde çekin aslı bu mercilere gönderilir.

(9) (Ek: 31/1/2012-6273/2 md.) Çekin, üzerinde yazılı baskı tarihinden itibaren beş yıl içinde ibraz edilmemesi hâlinde, muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutara ilişkin sorumluluğu sona erer.

İBRAZ SÜRESİ

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 795- (1) Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir.

(2) Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.

MADDE 796- (1) Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

(2) Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.

(3) Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar.

Çekin keşide edilmesinden itibaren belirli bir süre içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. Bu süre “ibraz süresi” olarak adlandırılmaktadır. Ibraz süresi hak düşürücü süre olmakla birlikte zamanaşımı niteliğine haiz olmamaktadır. Mahkeme tarafından re’sen dikkate alınmaktadır. Taraflar ibraz süresini değiştiremezler; lakin ileri düzenlenme tarihi ile bu süreleri uzatabilir ya da kısaltabilmektedirler. Yukarıdaki Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre 3 tür ibraz süresi bulunmaktadır. Bunlar; on günlük, bir aylık ve üç aylık şeklindedir. Bu sürelerin değişimi çekin niteliğine göre veya içeriğine göre olmamakla birlikte çekin düzenlendiği yer ile ibraz edileceği yere göre belirlenmektedir. Şöyle ki, çek keşide edildiği yerde ödenecek ise ibraz süresi on gün olmaktadır. Çek, düzenlendiği yerden başka bir yerde ve fakat aynı kıtada yer alacak yerde ödenecek ise ibraz süresi bir ay olmaktadır. Eğer ki çek düzenlendiği yerden farklı bir yerde ödenecek ve bu ödenecek yer çekin düzenlenme yerinden farklı bir kıtada yer almakta ise çekin ibraz süresi üç ay olmaktadır. Büyükşehirlerde il sınırları içerisinde on gün; diğer illerde bir ay olmaktadır. Ibraz süresi iş günü olarak değil, gün olarak hesaplanmaktadır. İbraz süresi düzenlenme gününü izleyen günden itibaren işlemeye başlamaktadır. Son gün tatil günüy ise, tatil gününü izleyen ilk iş günü ibraz edilebilmektedir.

Mücbir sebep varlığı halinde Türk Ticaret Kanunun 811’inci hükmü uygulanmaktadır.

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 811- (1) Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar.

(2) Hamil, mücbir sebebi gecikmeksizin kendi cirantasına ihbar etmeye ve bu ihbarı çeke veya alonja kaydedip, bunun altına, yerini ve tarihini yazarak imzalamakla zorunludur. 723 üncü madde hükümleri burada da uygulanır.

(3) Mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra hamil, çeki gecikmeksizin ödeme amacıyla ibraz etmek ve gereğinde protesto veya buna eş değerde bir belirlemeyi yaptırmak zorundadır.

(4) Mücbir sebep, ibraz süresinin bitiminden önce olmak şartıyla, hamilin bu sebebi kendinden önce gelen borçluya ihbar ettiği günden itibaren onbeş günden fazla devam ederse, çekin ibrazına ve protesto çekilmesine veya buna eş değerde bir belirlemeye gerek kalmaksızın başvurma hakkı kullanılabilir.

(5) Hamilin veya çeki ibraz etmekle, protesto çekmekle ya da aynı nitelikte bir belirlemeyi yaptırmakla görevlendirdiği kişinin, sadece kendileriyle ilgili olgular mücbir sebep sayılmaz.

MADDE 814- (1) Hamilin, cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

(2) Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

İBRAZIN SONUÇLARI

Süresi içerisinde ibraz edilen çekteki hak muaccel hale gelmektedir. Böylece derhal ödenmesi lazım gelmektedir. Ödemenin yapılması ile birlikte kambiyo ilişkisi hem çek alacaklısı açısından hem de çekin borçluları açısından sona ermektedir. Karşılığı olmasına rağmen çek ödenmez ise, muhatap banka arka plandaki çek anlaşmasından dolayı keşideciye karşı temerrüde düşerek tazminat ödemek zorunda kalabilmektedir. Ödememe durumunda çek hamili, çek borçlularına karşı müracaat edebilmektedir.

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 795- (1) Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir.

(2) Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.

Çek Kanunu MADDE 7 – (5) Karşılığı tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hesapta mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Geçici madde 3- (5) 31/12/2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir. Madde 3- (8) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707 nci maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hukukî takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukukî takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması şarttır.

Çekte Ödeme Zamanı:

Çek görüldüğünde ödendiği için bu duruma aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmünde sayılmaktadır. Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenmektedir. Ibraz süresi geçince çekten cayılabilineceği gibi çekten cayılmadığında ibraz süresi sona erse bile banka çeki ödeyebilmektedir. Cirosu kabil bir çeki ödeyecek muhatap, cirolar arasında düzenli bir teselsülün var olup olmadığını incelemekle yükümlü ise de cirantaların imzalarının geçerliliğini araştırma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Ödeme Şekilleri:

Çek yaygın olarak nakit ödenmektedir. Hamil çeki ciro edip bankaya teslim eder ve banka bedeli ödeyerek çeki almaktadır. Alınan çek artık makbuz hükmünde kabul edilmektedir. Çek Türk Lirası veya döviz cinsinden yazılabilmektedir. Aynen ödeme kaydı(efektif) bulunmadığında ibraz tarihinde döviz ya da Türk Lirası olarak ödenebilmektedir. Döviz bedelli çek ibraz tarihinde ödenmediği takdirde, hamilin seçimine göre ibraz ya da fiili ödeme günündeki kurdan ödenebilmektedir.

Türk Ticaret Kanunu

Madde 802- (2) Yabancı ülke parasının değeri, ödeme yerindeki ticari teamüllere göre belirlenir. Bununla beraber düzenleyen, ödenecek tutarın çekte yazılı belirli bir kura göre hesap olunmasını şart koşabilir.

(4) Çek bedeli, düzenlenme ve ödeme ülkelerinde aynı adı taşıyan ve fakat değerleri birbirinden farklı olan para ile gösterildiği takdirde, ödeme yerindeki para kastedilmiş sayılır.

ÇEKİN ÖDENMEMESİ

Çekin Ödenmeme Nedenleri:

En yaygın sebep çekin kısmen veya tamamen karşılıksız olmasıdır. Çeke dayalı alacak hakkı üzerine haciz konulması, Ibraz süresinin geçmesi, Çekin zorunlu unsurlarının olmaması Türk Ticaret Kanunu 780 ve 781 hükümleri uyarınca, Hamilin yetkili olmaması, Çekin sahte ya da tahrif edilmiş olması, Mahkemenin ödeme yasağı kararı, Çizgili çek ve hesaba geçirilecek çeklerde şartların yerine gelmemesi, Ibraz süresi dolduktan sonra(TTK md.799/2) çekten cayma durumu yine Türk Ticaret Kanunu 799/1 uyarınca, Çek hesabı üzerinden rehin, haciz, ihtiyati tedbir bulunması, Durumlarında çekin karşılığı bulunsa dahi çek ödenmemektedir.

Ödememenin Tespiti:

Süresinde ibraz edilen çekin ödenmediği üç şekilde tespit edilebilmektedir. Bunlar;

Protesto çekilmesi Bankanın karşılıksız işlemi yapması Takas odasının beyanı Uygulamada genellikle karşılıksızdır işlemi yapılarak tespit edilmektedir. Takas odasına sunmak da nadiren de olsa kullanılan yollardandır. Ancak protesto hem masraflı hem de zahmetli olduğu için tercih edilmemektedir. İbraz edilen çek ne sebeple ödenmemiş ise muhatap banka ibraz edilen çekin üzerine “ödenmemiş kaydı”nı koyarak çek hamiline geri teslim etmektedir.

Türk Ticaret Kanunu

MADDE 808- (1) Zamanında ibraz edilmiş olan çekin ödenmemiş olduğu ve ödememe hâli; a) Resmî bir belge, “protesto” ile, b) Muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla, c) Bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla, sabit bulunduğu takdirde hamil; cirantalar, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı başvurma haklarını kullanabilir. Çek Kanunu MADDE 3 – (1) Karşılığı bulunan çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir. (2) “Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır. (3) Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için; a) Karşılığının hiç bulunmaması hâlinde,

1. Çek bedeli bin Türk Lirası veya üzerinde ise bin Türk Lirası,
2. Çek bedeli bin Türk Lirasının altında ise çek bedelini, b) Karşılığının kısmen bulunması hâlinde,
3. Çek bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,
4. Çek bedeli bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını, ödemekle yükümlüdür. Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır. (4) Hamilin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz. (8) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707 nci maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hukukî takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukukî takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması şarttır. MADDE 5 – (5) Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı ile ilgili olarak, herhangi bir adres değişikliği bildiriminde bulunulmadığı sürece ilgilinin çek hesabı açtırırken bildirdiği adrese 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanununun 35 inci maddesine göre derhal tebligat çıkarılır. Adresin bankaya yanlış bildirilmesi veya fiilen terkedilmiş olması hâlinde de, tebligat yapılmış sayılır. MADDE 7 – (4) Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

KARŞILIKSIZ ÇEK

Keşideci çek çekerek, muhatap nezdinde belirli bir miktar parayı bulundurmayı ve bununla ödeme yapılacağını taahhüt etmiştir. Ibraz süreleri içinde ve usulüne uygun olarak ibraz edilen çekin kısmen veya tamamen karşılığının bulunmaması bu taahhüdü ihlal etmek demektir. Böyle bir durumda çek “karşılıksız” olmaktır. Karşılıksız çek yazanın ise cezzai ve hukuki sorumluluğu bulunmaktadır. Fakat belirtilmelidir ki burada cezalandırılacak nokta, çekin üzerine yazılı tarihte muhatap bankada çek hesabına karşılık bulundurmayarak karşılıksız işlemi yapılmasına sebebiyet verilmesi olmaktadır.

Karşılıksız Çekin Unsurları:

Belirli bir çekin bulunması. Türk Ticaret Kanunu bağlamında bütn unsurları ihtiva eden geçerli bir çekin bulunması gerekmektedir. Zorunlu unsurları tam olamalıdır. Çekin süresinde ibraz edilmesi gerekmektedir. Çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. Çek yetkili hamil tarafından ibraz edilmiş olmalıdır. Ibraz süresi geçince karşılığı olsa bile çek bedeli muhatap tarafından ödenmeyebilinmektedir. Çekin karşılıksız çıkması gerekmektedir. Çekin ibrazı anında tamamen veya kısmen karşılıksız olması gerekmektedir. Bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktar ve hesapta bulunan kısmi miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan kısım yazılmaktadır. Çek hesabında para olmasına rağmen, hesap üzerinde haciz, rehin gibi durumların olması sebebiyle ödeme yapılamaz ise, bu durumda da karşılıksızdır işlemi yapılamamaktadır. Karşılıksızdır işleminin yapılması. Çekin karşılıksız kalan kısmı ve ibraz tarihi çekin arka kısmına yazılmaktadır. Çekin ödenmediği protesto ve takas odası beyanıyla da tespit edilebilir; fakat idari yaptırım için karşılıksızdır işlemi yapılmalıdır. Muhatabın herhangi bir şubesine ibraz edilen çeke karşılıksızdır işlemi yapılabilmektedir. Talebe rağmen işlem yapmayan banka görevlisi şikayet üzerine 1 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaktadır. Çek Kanunu Madde -3- (4) Hamilin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz., (5) Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil, kısmî ödemenin hamil tarafından kabul edilmemesi hâlinde, ikinci fıkra hükmüne göre karşılıksızdır işlemi yapılır; ibraz tarihi ile ödememe nedeni çekin üzerine yazılır ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir; ön ve arka yüzünün fotokopisi banka tarafından saklanır. Çek hesabında hiç karşılığın bulunmaması ve hamilin sadece muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutarın ödenmesini talep etmesi hâlinde de bu fıkra hükmüne göre işlem yapılır., (6) Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil kısmî ödeme hâlinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi, icra mahkemesine şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir. Mahkeme veya icra dairesinin istemi hâlinde çekin aslı bu mercilere gönderilir.

Uygulamada çekin ibrazı üzerine çekin bankaya bırakılması, düzenleyene haber verilmesi, mesai bitimine kadar beklenip para gelmediği takdirde işlem yapılması durumları bulunabilmektedir. Bu hususlar genel kabul görse de ibraz anında (gününde değil) hesapta para bulunmadığı takdirde karşılıksızdır işlemi talep üzerine derhal yapılmalıdır. Hamil beklemek zorunda değildir.

Çek Kanunu

Madde -7- (4) Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Geçici Madde -3- (5) 31/12/2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.

Hamilin talepte bulunması. Karşılıksız çekle ilgili adli ve idari yaptırımlar için hamilin şikayeti ve icra ceza mahkemesinden talepte bulunması gerekmektedir. Ibraz edilen bankanın bulunduğu, çek hesabının açıldığı şubenin, hesap sahibinin veya da şikayetçinin bulunduğu yerdeki icra mahkemesinde açılabilmektedir.

KARŞILIKSIZ ÇEKİN YAPTIRIMLARI

Türk Ticaret Kanununda herhangi bir cezai yaptırım bulunmamaktadır. Yaptırımlar Çek Kanunu’nda bulunmaktadır.

Adli Para Cezası:

Karşılıksız çek keşide edilmesi halinde, hamilin icra mahkemesine şikayeti üzerine, her bir çekle ilgili 1500 güne kadar adli para cezası verilmektedir. Fakat hükmedilecek adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan kısmından az olamamalıdır. Adli para cezasının ödenmemesi halinde bu ceza kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin hapis cezzası çevrilmektedir.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı (İdari Yaptırım – Yasaklama Kararı):

Çek Kanunu

MADDE 5 – (1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

Madde -7- (6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Boş Çek Yapraklarının İade Edilmesi:

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankaya iade etmekle yükümlü olmaktadır. Hem karşılıksız işlemi yapılan hem de diğer bankalardaki tüm çek yaprakları iade edilmelidir.

Önceden Düzenlenmiş Çek Bilgilerinin Bankaya Verilmesi:

Çek Kanunu Madde 5 - (7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste hâlinde vermekle yükümlüdür.

ETKİN PİŞMANLIK, ÇEK DÜZENLEME VE ÇEK HESABI AÇMA YASAĞININ KALDIRILMASI

Görevli mahkeme icra mahkemesi olmakla birlikte; yetkili mahkeme, çekin tahsili için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı şubenin bulunduğu ya da hesap sahibi veya şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Çek Kanunu

Etkin pişmanlık ve çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılması MADDE 6 – (Değişik: 15/7/2016-6728/64 md.) (1) Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında, a) Yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine, b) Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına, karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur. (2) Şikâyetten vazgeçme hâlinde de birinci fıkra hükmü uygulanır. (3) Kişi, mahkûm olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve her halde yasağın konulduğu tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra, hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını isteyebilir; mahkemenin vereceği karara itiraz edebilir. Bu itiraz bakımından İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin karar kesinleştiğinde, yasağın kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

ÇEK İLE İLGİLİ DİĞER SUÇ VE CEZALAR

Hapis cezasını gerektiren suçlar:

Çek Kanunu

Madde 7 – (1) Tacirin ticarî işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) 2 nci maddenin üçüncü fıkrasındaki yükümlülüğe aykırı olarak bankaya gerçek dışı beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Beyanname almadan veya beyannameye rağmen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye veya bu kişinin yönetim organında görev yaptığı veya temsilcisi ya da imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüzelli güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. (4) Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (5) Karşılığı tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hesapta mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Adli para cezası gerektiren suçlar:

Çek Kanunu

Madde -7- (2) Tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi hakkında elli günden yüzelli güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. (3) 2 nci maddenin üçüncü fıkrasındaki yükümlülüğe aykırı olarak bankaya gerçek dışı beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Beyanname almadan veya beyannameye rağmen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye veya bu kişinin yönetim organında görev yaptığı veya temsilcisi ya da imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüzelli güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.

Idari para cezasını gerektiren suçlar:

Çek Kanunu

Madde -7- (9) Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, Cumhuriyet savcısı tarafından üçyüz Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası ile cezalandırılır. (10) 2 nci maddenin, sağlanması ve saklanması gereken bilgi ve belgelere ilişkin hükmüne aykırı hareket edilmesi veya çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi hâlinde, ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

Hapis ve adli para cezasını gerektiren suçlar:

Çek Kanunu

Madde -5- (11) (Mülga: 31/1/2012-6273/3 md.; Ek: 15/7/2016-6728/63 md.) Birinci fıkra uyarınca verilen adli para cezalarının ödenmemesi durumunda, bu ceza, 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 106 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir. Madde -7- (8) Çek defteri basmaya veya bastırmaya kanunen yetkili kılınanlar dışında çek defteri basanlar ve bastıranlar iki yıldan beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.

• GÖZDE TETİK